İstanbul Tramvayları 99 Yaşında

İlk seferine 11 Şubat 1914 tarihinde çıkan ve
yıllarca İstanbullulara hizmet veren elektrikli tramvaylar 99 yaşında. Bir
dönem İstanbul fotoğraflarının en güzel süsü olan ve uzun yıllar toplu
ulaşım hizmetlerinde kullanılan elektrikli tramvayların bu yıl 99. yılı.
İETT’nin kurum tarihi açısından önem taşıyan bu özel günde nostaljik tramvay
yolcularını tüllerle süslü halde karşılayacak.



İETT`nin marka değeri

Elektrikli tramvayların 99. yılı dolayısıyla bir açıklama yapan İETT Genel
Müdürü Dr. Hayri Baraçlı, İstanbullulara uzun yıllar hizmet veren elektrikli
tramvayların şehrin simgesi olduğunu ve bu nedenle İstanbul tramvayları
şeklinde anıldığını söyledi. Şu anda Taksim-Tünel hattında çalışan nostaljik
tramvayın, elektrikli tramvayların canlı örneği olduğunu söyleyen Baraçlı,
"Yerli yabancı turistlerin gözdesi olan nostaljik tramvayımız yediden
yetmişe herkesin ilgisini çeken sempatik bir ulaşım aracı. Bizim için o sadece
bir ulaşım aracı değil, İETT`nin bir değeri olarak görüyoruz. Bu nedenle bütün
parçaları en az yüz yıllık olan bu sevimli aracın nostaljisini daha uzun yıllar
yaşatabilmek adına büyük bir titizlikle koruyoruz." dedi.



Tramvaylar için elektrik fabrikası kuruldu

İstanbul’da toplu ulaşımın miladı sayılan ve vardacılarıyla ünlenen atlı
tramvaylar, 1914 yılına kadar kırk üç yıl süreyle kesintisiz hizmet verir.
Balkan Harbinin başlaması üzerine Tramvay Şirketinin elinde bulunan atlar
zorunlu olarak askere alınınca şehirde ulaşım hizmetleri bir süre sekteye
uğrar. Bu durumun uzun süre bu şekilde devam etmesinin mümkün olmadığını gören
Osmanlı Devleti, elektriğe geçiş için çalışmalara başlar. Bunun üzerine 1913
yılında Silahtarağa’da Türkiye’nin ilk elektrik fabrikası kurularak 11 Şubat
1914’te önce tramvay şebekesine, ardından da şehre elektrik verilir.

Anadolu Yakasında
kuvvet merkezi inşa edildi

İlk olarak Avrupa Yakasında Suriçi bölgesinde hizmet vermeye başlayan
elektrikli tramvaylar on beş yıllık gecikmeyle Anadolu Yakasında da sefere
konur. Bu bölgedeki tramvay hatlarını beslemek için 1928 yılında Bağlarbaşı’nda
bir kuvvet merkezi inşa edilir. Aynı tarihte Anadolu Yakasının ilk tramvay
hattı da Üsküdar-Kısıklı arasında hizmete alınır.

Hüzünlü veda

1950’li yılların sonunda İstanbul’da yaşam temposunun artması üzerine
tramvayların bu hıza yak uyduramadığı gerekçe gösterilerek yeni arayışlara
gidilir ve yerini troleybüslere bırakır. Elektrikli tramvaylar 1961 yılında
Avrupa Yakasında yolcularına hüzünle veda ederken Anadolu Yakasında bir süre
daha hizmet vermeye devam eder. Ancak orada da 1966 yılının 14 Kasım’ında son
seferine çıkarak yolcularından ayrılır. Tramvaysız geçen otuz yılın ardından
sene 1991’i gösterdiğinde İstanbullular eski dostlarına yeniden kavuşur.

Elektrikli tramvayların bir
örneği, Kuşdili’ndeki müzeden alınarak tamamen İETT’li ustaların elinde yeniden
hayata döndürülür. Adı artık nostaljik tramvay olan emektar vagonlar,
yayalaştırma çalışmaları süren İstiklal Caddesi’nde, Taksim-Tünel hattında 1991
yılı başında hizmete verilir. Bu durum İstanbulluları, ama en çok da eski
yolcularını sevindirir. Zamanla şehrin en önemli sembolleri arasında yerini
alan nostaljik tramvay, kısa sürede yerli-yabancı turistlerin de ilgi odağı
olmayı başarır.

KÜÇÜK AMA SEVİMLİ

• İstanbul için nostaljik değer taşıyan ve İETT Raylı Sistem Müdürlüğü
çatısı altında hizmet veren nostaljik tramvay araçlarının tüm parçaları
orijinaldir.

• Enerjisini havai hattan alan nostaljik tramvay araçları, Taksim ve Tünel’den
aynı anda karşılıklı hareket ediyor. Sistem tekli ray üzerinde işlediği için
orta nokta olan Galatasaray’da karşılaşıp makas değiştiriyor.

• Nostaljik tramvayın üçü ana (Tünel, Galatasaray, Taksim) ikisi ihtiyari
(Odakule, Ağacamii) –yolcu olduğu takdirde durulan- olmak üzere toplam beş
durağı bulunuyor.

• 1.870 metre uzunluğundaki hatta her gün 25-30 seferle ortalama 2 bin 500
kişi taşınıyor.

• Hizmet, 3 motris (çekici) ve 2 vagonla gerçekleştiriliyor.

• Seferler sabah 07.00’da başlıyor, gece 23.00’a kadar devam ediyor.

• Tramvay bir seferde 25 kişi taşıyor. Çift vagon çalışıyorsa bu sayı iki
katına çıkıyor.

• Nostaljik tramvay 7 dakikada bir hareket ediyor. Taksim -Tünel arası
yolculuk 15 dakika sürüyor. Bu süre İstiklal Caddesi’nin yaya yoğunluğuna göre
değişebiliyor.

• İETT tarafından özenle korunan araçların bakım-onarımları Taksim’deki
tramvay atölyesinde yürütülüyor.

İLK
ZAMANLAR TABELALAR RESİMLİYDİ

• Elektrikli tramvayın işlemeye başladığı ilk yıllarda her tramvaya yalnız
bir asker binebilirdi. Diğerleri ya arkaya asılmak ya da basamakta gitmek
zorundaydılar.

• Yolcusu çok olan Bebek-Taksim ve Bebek-Eminönü hatlarında üçer vagonluk
tramvay katarları çalışırdı. Bu hatlar buna rağmen daima çok kalabalık olurdu.

• Ücretlerine arada bir yapılan zamlara rağmen tramvaylar en ucuz nakil
vasıtası olma sıfatını her devirde muhafaza etmişlerdir. Galata köprüsünden
tramvayın geçmeye başlamasından sonra biletlere ‘Köprüler Resmi’ yani müruriye
ücreti de eklenmişti.

• Okuma yazma bilmeyenleri de düşünen Tramvay Şirketi ilgilileri, ilk
zamanlar tabelalarda yazının yanına bir de o bölgenin küçük bir resmini
ekliyorlardı.

• Suriçi bölgesinde çalışan tramvaylar mutlaka İstanbul’un eğlence, moda
ve alışveriş merkezi olan Beyoğlu’nun içinden, İstiklal Caddesi’nden
geçerlerdi.

PADİŞAHIMIZ, EFENDİMİZ

Tramvayların İstanbul sokaklarında işlemeye başlaması ve halkın yoğun
ilgisi, diğer semtlerde ikamet edenlerin de bu yeni ulaşım aracından
faydalanmak istemelerine yol açmıştı. Bu konuda öncelikle harekete geçen
Üsküdar ahalisi, üzerinde çok sayıda imzanın bulunduğu 28 Ağustos 1872 tarihli
bir dilekçe ile yaptıkları başvuruda şu ifadeleri kullanmışlardı:

“Padişahımız, Efendimiz
sayesinde inşa ettirilmekte olan tramvay arabaları münasebetiyle İstanbul halkı
geliş gidişlerinde envai rahatlık ve kolaylığa kavuşmuş bulundukları halde
Üsküdar’ın Müslim ve Gayrimüslim halkı henüz bu nimete nail olamamıştır. Bir
taraf ahalisinin rahata kavuşup da diğer tarafın bu nimetten mahrumiyetine
kimsenin gönlü razı olmasa gerektir. Bu bakımdan, lütfen ve merhameten, Üsküdar
iskelesinden Çamlıca’ya kadar bir tramvay hattının inşası için gereğinin
yapılmasını istemekteyiz.”

ÇEKİLİN YOLDAN GELİYOR
VATMAN

Tramvaydan atlamanın bir adabı vardı. Basamağa inip kendinizi yavaş ve
zarif bir şekilde yüzünüz ve vücudunuz tramvayın gittiği yöne dönük olduğu
halde kendinizi boşluğa, tramvaydan yaklaşık yarım metre öteye bırakır,
ayaklarınız yere değince, tramvayın gitmeye başladığı yöne doğru koşmaya
başlardınız. Bu koşu bir frenleme koşusu olduğundan, vücudunuz arkaya doğru
meyillidir. Atlarken çok dikkatli olmanız gerekirdi. Çünkü hatlar caddenin
ortasından geçtiğinden, sağınızda bir otomobil varsa çok ciddi bir kazaya
uğrayabilirdiniz.

Ayrıca, kendine ‘İstanbullu’
diyebilmek için bir gencin hayatının bir döneminde muhakkak tramvayın arkasına
asılması gerekirdi. Römork bağlamaya yarayan ve bir ayağın rahatça sığabileceği
çıkıntılara basıp, kablo çıkışlarına tutunup para ödemeden gidebilirdiniz, ama
biletçiye dikkat! Kızgın bir biletçi arka camı açıp tahta bilet kutusu ile
vuracakmış gibi yapıp sizi korkutabilir.

TRAMVAY TERİMLERİ:

Vatman: Tramvay
sürücüsü.

Vardacı: Atlı
tramvay döneminde elindeki borazanla atların önünde varda (kendini koru) diye
bağırarak yayaları kenara çekilmeleri için uyaran kişi.

Arşe: Tramvaya
havai hattan enerji aktaran ekipman.

Kampana: Yolcuları
kenara çekilmeleri için uyaran tramvay zili.

İhtiyari durak: Tramvayların
eğer inecek veya binecek yolcusu varsa kullandığı, yolcu olmadığı zaman es
geçtiği durak.

Avansa geçmek: Tramvayın
seferini vaktinden önce tamamlaması.

Tornistan: Tramvayın
gideceği noktaya ulaşmadan geri dönmesi.

Sahanlık: Tramvay
aracının arkasındaki boşluk.

TRAMVAY DEYİMLERİ:

Asılma, depoya gider: Kızları
çok rahatsız eden delikanlıları uzaklaştırmak için kullanılırdı.

Kuyruğunu tramvay çiğnemiş: Fiyakası
bozulmuş.

Açılın yoldan geliyor vatman: Sıkça tekrarlanan bir tekerleme.