İstanbul’da 2020 Aralık ayında uygulanmaya başlanan Özel Taşımacılık İşletim Sistemi (ÖTİS) için alarm zilleri çalmaya başlamış durumda.
Sistem, özünde, gelişmiş ülke Metropollerinde geniş kullanım alanı bulan BRÜT MALİYET olarak da adlandırılan ve yerel yönetimler eliyle görülen (veya gördürülen) en önemli kamu hizmetlerinden biri olan Toplu Taşımanın maliyet riskini özel sektör üzerinden alarak, verimli ve kaliteli Toplu Taşıma hizmeti üretilmesi amacını taşımaktadır. İstanbul gibi bir Dünya Metropolünde de uygulanması çok doğru ve isabetli bir karar olmuştur.Bu sistemde hem İstanbul halkı, hem İdare ve hem de Özel Taşımacı kazançlı olmak durumundadır, aksi takdirde sürdürülmesi imkânsız hale gelir.
Sistem, sonradan giderilen bazı küçük mahsurlarına rağmen doğru kurgulanmış ve hizmeti gördüren taraf olan İdare açısında amaçlanan sonuçlar elde edilmiştir. İstanbul halkının memnuniyeti ise153 ALO ÇÖZÜM hattına ÖHO ile ilgili yapılan şikâyet başvurularındaki istatistik azalmadan rahatça anlaşılabilmektedir. Buna karşılık hizmeti gören taraf olan özel taşımacılar mutsuzdur.
Kısaca; maliyetler artı kar payı olarak özetlenebilecek hakkediş sistemi, değişken maliyetin (yakıt) güncel fiyat üzerinden ödenmesi, (Ocak-Şubat 2020) cari piyasa fiyatlarıyla belirlenen sabit maliyetlerin yılda bir defa güncellenmesi, ve sabit maliyetlerin yarısı kadar kar payı verilmesi temeli üzerine oturmuştur. Başlangıç yılı olan 2020’nin kovid-19 Pandemisine denk gelmesi ve yolculuk sayılarının normalden çok daha düşük gerçekleşmesi gerekçe gösterilerek 2020’nin Ocak-Şubat ayında hesaplanan sabit maliyetler ve kısıtlanmış kar payı (6,000 TL) ile Aralık 2020 hakedişi hesaplanmıştır. (Kafa karışıklığına yol açmamak için burada izah etmeye çalıştığım bütün hesaplamaların 12 Metre araç için olduğunu belirtmekte fayda görüyorum.) Kar payının kısıtlanması Özel taşımacı temsilcisi şirketlerin rızasıyla yapılmış olsa da, ortada yeni sistemin bir an önce faaliyete girmesi için bir fedakârlık söz konudur. Nasılsa 2021 yılına girerken güncelleneceği için Aralık 2020 hakkedişindekimaliyetlerin 10 ay önceden belirlenen rakamlarla hesaplanması da bu aşamada sorun edilmemiştir.
2021 Ocak ayında yapılması gereken maliyet ve kar payı güncellemesi İdarenin bu konuda süreci uzatması sebebiyle ancak Temmuz ayında meclis kararına dönüşmüş ve gerçek enflasyon (%22-25)iken bunun çok altında,yüzde 14,6 olarak belirlenmiş ve geriye dönük hesaplanan farklar bize ancak 2022 nin Şubat ayında ödenmiştir. En büyük sabit maliyet kalemlerinden olan araç yenileme payı (amortisman) hem 2021, hem de 2022 güncellemelerinde en büyük mağduriyeti oluşturmuştur. Şöyle ki 2020 yılı başında 1.000.000 TL olan12 metre araç fiyatları 2021 başında 1.380.000 TL ve 2022 başında 2.500.000 e ulaşmış ve fiyat artış oranı başlangıç rakamına göre yüzde 250artmıştır.. Sabit maliyetlerin yarısı olması gereken kar payı yine pandemi bahane edilerek kısıtlanmış ve 2021 yılının ilk altı ayı için 9.000 TL olarak uygulanmış daha sonra sabit maliyetin yarısı olması gerekirken yine baskılanmış ve 2021’in son altı ayı için 13.000 TL olarak karar altına alınmıştır. Belirtilen bu gerçekten uzak güncelleme farkları bile hakkediş tarihinden 6-7 ay sonra ödenmiş ve enflasyon tarafından aşıntıya uğramış, esnaf bu şekilde de mağduriyet yaşamıştır.
2022 yılı maliyet güncellemesi yapılırken, gerçekte % 50-55 olan enflasyon yerine TUİK Hizmet Üretici fiyat endeksi (ki belirtilen tarihte % 36.2idi) baz alınarak yapılan hesaplamanın sonucu Sabit maliyet +Kar payı toplamı 78.000 TL (52.000+26.000) tutarken yine baskılar sonucu Halk Otobüsü yönetimleri 65.000 TL ye razı edilmiştir. Bu durumda, gerçek maliyetler değişmeyeceğine göre kar payının 26.000 yerine 13.000 olarak hesaplandığıaşikârdır. Yani 2021’in son altı ayı için pandemi ye bağlı olarak yolculuk gelirlerinin düşük olması bahanesiyle baskılanmış olarak ödenen 13.000 TL lık kar payına, hiçbir iyileştirme yapmadan 2022’nin tamamına uygulanacağı anlaşılmaktadır. Bu arada enflasyon hızını arttırarak devam etmektedir. 2022’nin ilk üç ayından itibaren 13.000 TL’lık kar payımız erimiş, daha sonraki aylarda İstanbul ÖHO esnafı zararına araç işletmeye başlamıştır. Haziran sonu itibariyle yapılan hesaplamaya göre sabit maliyet kalemlerinin güncel fiyatlarla hesaplanması durumunda ( ki hepsi belgeye dayandırılarak ispatlanmıştır) toplam 75.000 TL tutmaktadır.Yani sene başında 52.000 TL olan sabit maliyetler Haziran ayı sonunda 75.000 TL a çıkmış 13.000 TL olan kar payımız erimiş ve her ay 10.000 TL zarar ile araç işletir hale gelinmiştir. Bundan başka yaz aylarında çalışan klimaların da etkisiyle mazot giderlerinde araç başı ortalama 7.500 TL ve Addblue için eksik ödenen 2.500 TL ile beraber 2022 Haziran sonu itibari ile her 12 Metre her aracımız aylık en az 20.000 TL zararına çalışmaktadır.
ÖHO işletmecisi, maliyetlerintamamını ( hem sabit maliyetlerini hem de akaryakıt giderlerini) çalıştığı ay içinde karşılayarak 2-3 ay sonra hakkediş almaktadır. Maliyetleri karşılarken öz kaynak kullanan işletmeci hemen hemen yoktur ve bunun finansmanını ya banka kredileri ile karşılamakta veya eşinden dostundan döviz veya altın bazında borçlanmaktadır.Yüksek enflasyonun olduğu bu dönemde finansman maliyeti de haliyle çok yüksektir ve aylık maliyeti 10.000 TL den az değildir.
Evet,Toplu Taşıma birçok sebepten dolayı ucuz olmak zorundadır, Özel sektör olarak bizler bunun farkında ve bilincindeyiz. Buna karşılık günümüz ekonomik şartlarında Toplu Taşıma çok yüksek maliyetlerle yapılmaktadır. Ayrıca Özel Taşımacı bu maliyetlere katlandıktan sonra yaptığı yatırımın ve harcadığı emeğin karşılığı olarak bir de kar etmek ve bununla hayatını idame ettirmek zorundadır. Ücret tarifesini veya maliyetleri belirlemek özel taşımacının inisiyatifi dışında, buna karşılık toplu taşıma hizmeti vermek idarenin sorumluluğundadır. İdare aynı zamanda kendi de araç işletmektedir ve maliyetler konusunda bilgi sahibidir. Kendi işlettiği veya müteahhitlerine‘garaj işlettirme’ modeliyle ödediği araç başı bedelin çok daha altında maliyetlerle bu işi yapan ÖHO işletmecilerinin organize olma konusundaki eksikliğinden de istifade ederek zararına çalıştırmak çok doğru ve sürdürülebilir değildir.
Para kazanmak bir yana zarar etmekteyiz, bütün yatırım araçları katlayarak prim yaparken aynı zamanda yatırım aracımız olan hatlarımızın değerinin geriye gitmesi söz konusudur. Özel taşımacının bu şartlarda bu işi sürdürmesi imkânsızdır. İnanıyorum ki ÖTİS öncesi şartlar (sübvansiyon) geri gelirse yolculuk geliri yeterli hale gelen Özel Taşımacıların tamamı (tahminen %60-70 civarında) bu sistemden vaz geçecektir. Böyle bir durumda geri kalanlar için İdarenin sistemi devam ettireceği de şüpheli hale gelir.
ÖTİS sisteminin bugünkü durumuna gelmesi için çok emekler harcanmış ve İdare sistem için birçok maliyetlere katlanmıştır. Bu emek ve maliyetler heba edilmemeli, Özel taşımacının hakkı verilerek sistem devam ettirilmelidir.
Bu amaçla ÖHO şirket yönetimleri tarafından 2022 Haziran sonu itibariyle sabit maliyetler güncel piyasa rakamları ile hesaplanmış ve bu hesaplamalar bütün dayanak ve belgeleri ile İETT kurumuna verilmiştir. Yaz tatili sebebiyle tatilde olan ve Eylül ayında açılacak İBB Meclisinde karara bağlanmak ve geriye dönük olarak Temmuz ayından başlatılmak üzere Sabit Maliyetler ve Kar Payı güncellemesi talep edilmiştir. Şimdi top idarededir.
Özel Halk Otobüs esnafına kazasız belasız hayırlı işler dilerim…
Facebook Yorum
Yorum Yazın